Hiszpanka w Parafii Szczepanów / Lucjan Kołodziejski

Przechowywane w archiwum parafii Szczepanów księgi zmarłych wsi wchodzących w jej skład (Łęki, Mokrzyska, Przyborów, Sterkowiec, Szczepanów i Wokowice) dostarczają wielu cennych informacji na temat zgonów zamieszkujących ją mieszkańców. Ze względu na brak w szczepanowskim archiwum parafialnym księgi zmarłych ze wsi Bucze nie uwzględniłem jej podczas analizy materiału źródłowego. Dwóch zmarłych mieszkańców Bucza zapisanych zostało z niewiadomych przyczyn w Księdze Zmarłych Mokrzysk. W materiale przypisałem ich do parafii Szczepanów.

U schyłku I wojny światowej w Europie pojawiła się pandemia grypy, nazwanej z czasem „hiszpanką”. Cechowała się wyjątkowo dużą śmiertelnością. Przyjmuje się, że z jej powodu zmarło na całym świecie w latach 1918-1919 ok. 50 milionów osób. Stanowiło to dwa razy większą liczbę zmarłych niż liczba poległych podczas działań wojennych z lat 1914–1918.

Nazwa grypy zapisywana była na kilka sposobów: hiszpanka, febris hispanica, hispanica, hiszpańska, hispanica febris. Osobami, które stwierdzały każdorazowo zgon oraz jego przyczynę, byli tzw. oglądacze zwłok, powołaniem i utrzymaniem których obciążona była gmina. Podstawowe kryterium stanowiła umiejętność pisania, przydatna była również konkretna wiedza na temat chorób¹. Niestety, w analizowanych księgach nie zostało zapisane nazwisko szczepanowskiego oglądacza zwłok. Według dzisiejszych standardów można powiedzieć, że wypisywał on akt zgonu umożliwiający odprawienie uroczystości pogrzebowych.

Pierwszy odosobniony przypadek tej grypy odnotowano w Sterkowcu 18 września – zmarł wówczas 56 – letni Stanisław Dąbrowa. Kolejny zgon miał miejsce również w Sterkowcu w dniu 5 października, gdy zmarł Józef Flądro w wieku 35 la. Jednak dopiero od 17 października 1918 r. można mówić o epidemii hiszpanki w parafii Szczepanów. W październiku zmarło na tę chorobę 6 osób, co przy ogólnej liczbie 14 zgonów stanowi 43% wszystkich przyczyn śmierci. Największe natężenie zgonów przypada na listopad 1918 r. Na hiszpankę zmarło wówczas 42 osoby, co przy ogólnej liczbie 59 zgonów stanowi aż 71 % wszystkich przyczyn śmierci. W grudniu na hiszpankę zmarło 7 osób, co przy ogólnej liczbie 16 zgonów stanowi 42 % wszystkich przyczyn śmierci. Ostatnimi zmarłymi na tę chorobę 10 grudnia byli Józef Szymczak ze Szczepanowa (lat 52) i Franciszek Fasula z Łęk (lat 3).

Ogólnie w ciągu 3 miesięcy – października, listopada i grudnia (pomijając krańcowy przypadek z 18 września) – na 191 zgonów odnotowano 55 przypadków zgonów spowodowanych grypą, co stanowi 33% wszystkich przypadków śmierci. Prawie codziennie ludzie umierali na skutek epidemii. Najwięcej, bo po trzy zgony dziennie, odnotowano: 5 XI, 10 XI, 12 XI, 13 XI, 17 XI i 19 XI. Z kolei po dwa zgony odnotowano: 26 X, 9 XI, 11 XI, 14 XI, 16 XI, 18 XI, 22 XI, 27 XI, 1 XII i 10 XII. Po jednym zgonie odnotowano w dniach: 18 IX, 5 X, 17 X, 21 X, 31 X, 1 XI, 3 XI, 8 XI, 15 XI, 20 XI, 24 XI, 25 XI, 26 XI, 29 XI, 30 XI, 3 XII, 6 XII i 8 XII. 25 zmarłych to kobiety, a 31 to mężczyźni. Najmłodsi – Wiktoria Gładysz i Józef Żurek – urodzili się w Łękach, a zmarli w 1. roku życia. Najstarszymi zmarłymi były urodzone w Przyborowie Wiktoria Grochola (lat 79) i Agata Urbańska (lat 78).

Uroczystościom pogrzebowym przewodniczył wikariusz szczepanowskiej parafii ks. Stefan Kossecki. Sakrament namaszczenia przyjęło 40 zmarłych, ale wówczas stosowano łaciński zwrot provisus dla mężczyzn² i provisa dla kobiet³. 13 dzieciom do 10 r.ż. nie udzielono tegoż sakramentu. Wyjątkiem jest 10-letni Jan Gemza z Mokrzysk. Przy zmarłej Justynie Przepiórka zapisano: „Non provisa repentipam mortum”, czyli nie przyjęła namaszczenia z powodu nagłej śmierci.

Zmarli w poszczególnych miejscowościach parafii Szczepanów

Miejscowość	Pierwszy odnotowany zgon	Zmarli na hiszpankę	Ogólna liczba zgonów w 1918 r.	%
Łęki	15 X 1918	11	34	32
Mokrzyska	17 X 1918	23	72	32
Przyborów	12 XI 1918	9	44	21
Sterkowiec	18 IX 1918	3	6	50
Szczepanów	5 XI 1918	7	15	47
Wokowice	11 XI 1918	3	21	14
Razem		56	192	33

Opracowanie własne, L. Kołodziejski

Liczba zgonów z podziałem na miesiące na skutek epidemii grypy w 1918 r.

Nazwa wsi	Wrzesień	Październik		Listopad		Grudzień		Ogółem		Ogółem %
	0	H4	05	H	0	H	0	H	0	—
Łęki	0	3	5	6	9	2	6	11	20	55
Mokrzyska	0	2	5	21	27	0	4	23	36	64
Przyborów	0	0	2	7	10	2	3	9	15	60
Sterkowiec	16	1	1	1	1	0	0	3	6	50
Szczepanów	0	0	1	5	8	2	2	7	11	64
Wokowice	0	0	0	2	4	1	1	3	5	60
Suma	1	6	14	42	59	7	16	56	93	59

Opracowanie własne, L. Kołodziejski

Łęki – zmarli w 1918 r.

1. Józef, syn Józefa Grzyba i Melanii z d. Kotas, rolnik⁷, nr d. 120, ur. 21 grudnia 1913 r., zmarł 21 X, pogrzeb 23 X. 2. Jan Bernady, mąż Marii z d. Wolsza, nr d. 9, ur. 25 VI 1865 r., zmarł 26 X, pogrzeb 28 X. 3. Rozalia, córka Jana Gładysza i Salomei Pacura, nr d. 101, ur. 15 I 1896 r., zmarła 31 X, pogrzeb 2 XI. 4. Józefa, córka Józefa i Salomei z d. Przepiórka Żurek, nr d. 97, ur. 10 III 1917 r. zmarł 1 XI, pogrzeb 3 XI. 5. Józef, syn Antoniego Baniaka i Anieli z d. Bujak, rolnika, nr d. 73, 27 II 1895 r., zmarł 9 XI, pogrzeb 11 XI. 6. Karolina, córka Jana Bernady i Karoliny z d. Wróblewskiej, nr d. 58, ur. 29 VII 1907 r. zmarła 15 XI, pogrzeb 17 XI. 7. Wiktoria Gładysz, córka Jana i Anny Kramarczyk, zagrodników, nr d. 36, ur. 3 VI 1917 r., zmarła 16 XI, pogrzeb 18 XI. 8. Anna, żona Stanisława Kargola, z d. Ciuruś, nr d. 136, ur. 13 III 1878 r., zmarła 17 XI, pogrzeb 19 XI. 9. Jan Grochola, mąż Emilii z d. Gawor, komornik⁸ nr d. 60, ur. 21 IX 1867 r., zmarł 19 XI, pogrzeb 21 XI. 10. Władysław Franciszek Dolczal, syn Jana i Marii z d. Kargol, zagrodnik, nr d. 113, ur. I 1913 r., zmarł 8 XII, pogrzeb 10 XII. 11. Franciszek Fasula, syna Jana i Marii z d. Książek, nr d. 89, ur. 8 VII 1915 r., zmarł 10 XII, pogrzeb 12 XII.

Mokrzyska – zmarli w 1918 r.

12. Jadwiga Pagaczowna, córka Stanisława Pagacz i Wiktorii Chmielarz , nr d. 145, ur. 2 I 1915 r., zmarła 17 X, pogrzeb 19 X. 13. Anna, córka Jana Pukal i Bronisławy Sarlej, zagrodników, nr d. 29, ur. 11 X 1898 r., zmarła 26 X, pogrzeb 28 X. 14. Wiktoria Gałek, córka Stanisława I Wiktorii Zachara, zagrodników, nr d. 353, ur. 24 IX 1905, r. zmarła 3 XI, pogrzeb 5 XI. 15. Cyprian Ciuruś, wdowiec, żoną była Maria Legutko, nr d. 66, ur. 24 II 1872 r,. zmarł 5 XI, pogrzeb 7 XI. 16. Emilia, córka Michała Kani i Marii Martyka, nr d. 314, ur. 1902 r., zmarła 5 X I, pogrzeb 7 XI. 17. Ambroży Borzula, wdowiec po Klarze Łaska. Owdowiała Maria Wąsik, jego druga żona, rolnik, nr d. 30, ur. 1848 r., zmarł 8 XI, pogrzeb 10 XI. 18. Jan Pluskawa, mąż Anny Woda, rolnik, nr d. 290, ur. 3 X 1887 r, zmarł 9 XI, pogrzeb 11 XI. 19. Salomea Komęza, córka Stanisława i Weroniki Wielgosz, nr d. 455, ur. 1904 r., zmarła 10 XI, pogrzeb 12 XI. 20. Stanisław Chamielec, wdowiec po Salomei Zacharze, nr d. 143, ur. 1857 r., zmarł 11 XI, pogrzeb 13 XI. 21. Wiktoria Rudnik, wdowa po Leopoldzie z. d. Baniak, nr d. 249, ur. 1843 r., zmarła 12 XI, pogrzeb 14 XI. 22. Andrzej Pasula, mąż Bronisławy Rudnik, zagrodnik, nr d. 472, ur. 1857 r., zmarł 12 XI, pogrzeb 14 XI. 23. Karolina, żona Alberta Pasula, z d. Zachara, nr d. 248, ur. 1875 r., zmarła 13 XI, pogrzeb 15 XI. 24. Anna Przybyło, córka Franciszka Przybyło i Magdaleny Adamczyk, nr d. 324, ur. 1888 r., zmarła 13 XI, pogrzeb 15 XI. 25. Wojciech Książek, wdowiec po Stanisławie z d. Koczwara, nr d. 220, ur. 31 VIII 1869 r., zmarł 14 XI, pogrzeb 16 XI. 26. Franciszek Zachara, syn Jana i Salomei Wielgosz, zagrodników, nr d. 363, ur. 13 VIII 1901 r., zmarł 14 XI, pogrzeb 16 XI. 27. Jan Gemza, syn Jana i Karoliny z d. Pluskwa, nr d. 90, ur. 23 IV 1909 r., zmarł 16 XI, pogrzeb 18 XI. 28. Marianna Barnaś, córka Stanisława i Magdaleny Barbiarz, nr d. 459, ur. 18 VI 1906 r., zmarła 17 XI, pogrzeb 19 XI. 29. Józef Radecki, syn Józefa i Balbiny Gibała nr d. 289, ur. 8 XII 1900 r., zmarł 17 XI, pogrzeb 19 XI. 30. Weronika Chmielarzówna, córka Jakuba i Katarzyny, nr d. 191, ur. 7 VII 1855 r., zmarła 18 XI, pogrzeb 20 XI. 31. Feliks Kuciel, syn Feliksa, zagrodnik i i Weroniki Chmielarz, nr d. 203, ur. 1 IX 1914 r., zmarł 25 XI, pogrzeb 27 XI. 32. Maria Przepiórka, żona Hieronima, z d. Wąsik, nr d. 286, ur. 14 VI 1882 r., zmarła 26 XI, pogrzeb 28 XI. 33. Wiktoria Milewska, żona Franciszka z d. Pluskawa, nr d. 22, ur. 16 V 1873 r., zmarła 27 XI, pogrzeb 29 XI. Przyczyna zgonu: „hispanica i bicie serca” 34. Józef Pagacz, mąż Magdaleny z d. Koczwara, zagrodnik, nr d. 379, ur. 12 V 1867 r., zmarł 29 XI, pogrzeb 2 XII.

Przyborów – zmarli w 1918 r.

35. Wojciech Kania, syn Stanisława i Karoliny Borowiec, nr d. 137, ur. 1911 r., zmarł 5 XI, pogrzeb 7 XI. 36. Jan Żurek, syn Mikołaja i Salomei Cisak, nr d. 143, ur. 26 V 1879 r., zmarł 10 XI, pogrzeb 12 XI. 37. Wiktoria Grochola, wdowa po Franciszku, z d. Chamielec, nr d. 45, ur. 18 II 1839 r., zmarła 10 XI, pogrzeb 12 XI. 38. Jan Kądziołka syn Jana i Karoliny Hamielec (pisownia zgodna z oryginałem – prz. L. K.), nr d. 239, ur. 2 II 1916 r., zmarł 13 XI, pogrzeb 15 XI. 39. Wojciech Styrna, syn Józefa i Marii z d. Borowiec, żołnierz, nr d. 24, ur. 6 III 1891 r., zmarł 19 XI, pogrzeb 21 XI. 40. Agata, wdowa po Jakubie Urbańskim, z d. Borowiec, nr d. 113, ur. 5 II 1840 r., zmarła 19 XI, pogrzeb 21 XI. 41. Andrzej Borowiec, mąż Karoliny z d. Szuba, zagrodnik, nr d. 84, ur. 21 X 1868 r., zmarł 30 XI, pogrzeb 2 XII. 42. Justyna, żona Jakuba Przepiórki, z d. Pacura, nr d. 40, ur. 8 XII 1850 r., zmarła 3 XII, pogrzeb 5 XII. 43. Józef Szuba, syn Jana i Wiktorii Jarosz, nr d. 225, ur. 26 II 1915 r., zmarł 6 XII, pogrzeb 8 XII.

Sterkowiec – zmarli w 1918 r.

44. Stanisław Dąbrowa, mąż Marii Ciuruś. nr d. 78, ur. 1862 r., zmarł 18 IX, pogrzeb 20 IX. 45. Józef Flądro, mąż Magdaleny Nitka, zagrodnik, nr d. 10, ur. 23 II 1882 r., zmarł 5 X, pogrzeb 7 X. 46. Stanisława Dąbrowa, żona Feliksa, z d. Pikulska, nr d. 24, ur. 4 V 1875 r., zmarła 27 XI, pogrzeb 29 XI.

Szczepanów – zmarli w 1918 r.

47. Cyprian Żurek, syn Stanisława i Balbiny Dubiel, nr d. 58, ur. 24 IX 1910 r., zmarł 12 XI, pogrzeb 14 XI. 48. Anna, wdowa po Konstantym Jachimowiczu, z d. Małczyk, nr d. 122, ur. 10 IX 1853 r., zmarła 20 XI, pogrzeb 23 XI. 49. Maria Borowiec, nr d. 38, ur. 5 VII 1902 r., zmarła 21 XI, pogrzeb 23 XI. 50. Jan Rogóż, syn Jana i Teresy Kołodziej, zagrodnik. nr d. 49, ur. 4 I 1909 r., zmarł 21 XI, pogrzeb 23 XI. 51. Katarzyna Wróblewska, córka Jana Wróblewskiego i Marii Miguła, nr d. 90, ur. 6 II 1857 r., zmarła 24 XI, pogrzeb 26 XI. 52. Franciszek Lamber, mąż Petroneli, nr d. 121 ur. 11 X 1844 r., zmarł 1 XII, pogrzeb 3 XII. 53. Józef Szymczak, mąż Marii Książek, woźnica w Tarnowie, nr d. 82, ur. 12 III 1866 r., zmarł 10 XII, pogrzeb 12 XII.

Wokowice – zmarli w 1918 r.

54. Wiktoria Janikowska, córka Stanisława i Wiktorii Ptasińskiej, nr d. 80, ur. 3 IX 1909 r., zmarła 11 XI, pogrzeb 13 XII. 55. Piotr Kargol, mąż Marii Kargol, rolnik – zagrodnik, nr d. 133, ur. 3 VI 1858 r., zmarł 18 XI, pogrzeb 20 XI. 56. Magdalena, córka Alojzego Bujaka i Marii Kargol, nr d. 44, ur. 27 XII 1895 r., zmarła 1 XII, pogrzeb 3 XII.