Szczepanowskie zabytki i budowle sakralne

SZCZEPANOWSKIE ZABYTKI I BUDOWLE SAKRALNE NA TLE PÓŹNIEJSZYCH DZIEJÓW PARAFII

Oprócz Długoszowego kościoła p.w. św. Marii Magdaleny, powstały w Szczepanowie w późniejszych wiekach inne jeszcze budowle sakralne, związane z kultem św. Stanisława.

W poł. XVII w. Szczepanów przechodzi w ręce Lubomirskich, jako część klucza wiśnickiego. Są oni właścicielami tej miejscowości do 1816 r. z przerwą w latach 1710-175?, kiedy to z powodu braku dziedzica wiśnickiego zamku, dobra te przejmuje Paweł Karol Sanguszko, a potem jego syn, Janusz. W 1752 r. Stanisław Lubomirski, herbu Szreniawa, Marszałek Wielki Koronny (1720-1783), odkupił je. Wtedy właśnie Szczepanów przeżywa największy rozkwit. W 1761 r. uzyskuje prawa miejskie. Miasto usytuowane zostało na zachód od wsi, przy drodze prowadzącej do Brzeska. Powstał tu rynek n planie nieregularnego czworoboku.

W 1781 r. Stanisław Lubomirski ufundował kościół murowany pod wezwaniem św. Stanisława na miejscu, gdzie kiedyś stał dom Wielisława i Bogny, a od XVI w. wznosił się tu drewniany kościółek.

Kościół Lubomirskiego, to budowla w stylu klasycystycznym, z cegły, otynkowana, jednonawowa, posiadająca prostokątne prezbiterium, zakrystię i chór, na którym znajdują się organy, pochodzące z XVIII w. Strop we wnętrzu jest płaski z fasetami, a ściany, mające ramowy podział, wieńczy gzyms. Kościół oświetlają półkoliste okna. Frontowa ściana ozdobiona jest attyką. Nad głównym wejściem widnieje portal z kartuszem, w którym umieszczony jest herb Lubomirskich Szreniawa. Po bokach wejścia znajdują się ślepe okna, nad którymi są marmurowe tablice, zawierające napis w języku łacińskim, odnoszący się do fundacji:
“Tę kaplicę zbudowano z drewna w 1601 r. na tym samym miejscu, gdzie św. Stanisław Szczepanowski ujrzał światło dzienne; gdy na skutek starości chyliła się ku upadkowi, Stanisław Lubomirski, książę Imperium Rzymskiego, Wielki Marszałek Królestwa Polskiego i pan Szczepanowa, dla zachowania tak wielkiej pamięci św. biskupa- męczennika, od fundamentów zbudował w 1781 r.”

Dach kościoła jest czterospadowy, spłaszczony. Przy kościele stoi kamienny krzyż misyjny z 1879 r., a na wschodniej ścianie budowli widnieją epitafia rodziny ks. proboszcza Szczepana Kosseckiego (1893-1932).
Wewnątrz kościoła znajdują się trzy ołtarze murowane: w głównym umieszczony jest obraz św. Stanisława z XVI w., a boczne przedstawiają sceny z jego życia . Wyposażenie wewnętrzne pochodzi z XVIII w., tylko wolno stojąca ambona jest z 1879 r. W zakrystii można zobaczyć obraz pt.: “Św. Stanisław wskrzeszający Piotrowina”. Kościół został konsekrowany w 1824 r. przez biskupa Zieglera.

Pod koniec XIX w. lub na początku XX w. z polecenia władz austriackich, wokół kościoła założono cmentarz, który, według ówczesnych przepisów, winien leżeć poza wsią lub gęstą zabudową. W Szczepanowie gęste zabudowania stanowiły domy zbudowane wokół rynku, który znajdował się między kościołem św. Stanisława, a parafialnym kościołem św. Marii Magdaleny.

W wyniku rozbioru Polski w 1772 r. Szczepanów znalazł się w zaborze austriackim. W 1782 r. po reorganizacji administracyjnej, wchodzi w skład cyrkułu bocheńskiego, parafia zaś należy do dekanatu wojnickiego i liczy sobie wówczas ok.2,5 tysiąca wiernych. Brak męskiego dziedzica z małżeństwa Stanisława Lubomirskiego i Izabeli (Elżbiety) Czartoryskiej, wojewodzianki ruskiej, spowodował, że majątek szczepanowski przeszedł w posiadanie ich córki, Aleksandry, która wniosła swoje dobra w posagu mężowi, hrabiemu Stanisławowi Kostce Potockiemu. Potoccy władali Szczepanowem przez kilkadziesiąt lat. W tym czasie nie widać większych zmian w jego rozwoju. Z 1848 r. pochodzi ostatnia wzmianka o Szczepanowie jako miasteczku. Przypuszczalnie utracił on prawa miejskie w połowie XIX w. W 1800 r. było to 55 domów i 272 mieszkańców. W 1848 r. liczył sobie Szczepanów 6 gospodarstw większych, 20 gospodarstw po 3 morgi, 17 gospodarstw morgowych, 9 gospodarstw 0,5 morgowych i 28 chałupników.

Trudna sytuacja polityczna i gospodarcza ziem polskich po upadku powstania styczniowego w 1863 r. Nie sprzyjała nowym inwestycjom i rozwojowi gospodarczemu. Wtedy Szczepanów traci prawa miejskie. Nieco wcześniej jednak, bo w 1855 r. Całkowicie odnowiono kościół parafialny św. Marii Magdaleny. Natomiast w 1861 r. Na miejscu, gdzie wg tradycji urodził się św. Stanisław, ks. Wojciech Bobek (ówczesny proboszcz) wybudował murowaną kaplicę neogotycką. Powstała ona w miejscu kaplicy drewnianej, pochodzącej z 1596 r., która uległa zniszczeniu w 1780 r.

Budowla z 1861 r. jest prostokątna, trójbocznie zamknięta, przykryta dachem siodłowym, na którym znajduje się wieżyczka z sygnaturką. Wewnątrz kaplicy, w ołtarzu, widnieje obraz, pochodzący z XIX w., będący kopią obrazu z 1520 r. Przedstawia on scenę narodzenia i chrztu św. Stanisława. Ozdobiony jest drewnianą ramą o tematyce roślinnej. Ołtarz wsparty jest o pień drzewa dębowego, pod którym wg legendy miał narodzić się św. Stanisław: Bogna, wracając z pola, urodziła Go pod tym drzewem i obmyła w pobliskim źródełku.

Ludowe podanie ze Szczepanowa głosi, że “… tego dęba obcięli u góry, obciosali i pomalowali i ten dąb jest w środku kaplicy. Ludzie naokoło tego dęba chodzą na kolanach na ochfiarę… . O tym dębie to szeroko w całej Polsce wiedzą, że on taki ważny. Jedna pani chciała się o tym przekonać i aż z Prus tu przyjechała i prosiła księdza, żeby jej choć troszeczkę dał z tego dęba. Tak jej ten ksiądz dał parę trzaseczek, ona je wziena do papierka i pojechała. Resztę tego dęba oprawiono w drzewo, aby go ocalić od zupełnego zniszczenia, gdyż go ludzie pobożni szczerbali na pamiątkowe krzyżyki…, a także na lekarstwo, bo starty na proszek i wypity z winem uzdrawiać ma od febry.”

Na miejscu źródełka, w którym Bogna miała obmyć dziecko, znajdujesię studnia z wodą uważaną za cudowną. Co roku w czasie majowego odpustu ku czci św. Stanisława, odwiedzają to miejsce liczni pielgrzymi oraz szczepanowscy parafianie, wierząc, że łyk źródlanej wody lub symboliczne obmycie się, uzdrowi różne choroby. Studnia ma drewniany kołowrót o dość skomplikowanej konstrukcji; nakryta jest namiotowym daszkiem, na szczycie którego stoi drewniana rzeźba św. Stanisława. Po zachodniej stronie kaplicy znajduje się kamienny obelisk (kolumna) z figurką św. Stanisława, pochodzący z XVIII w. Jest to votum parafian szczepanowskich za ochronę przed gradobiciem.

Około 1872 r. Szczepanów z całym kluczem wiśnickim przechodzi z rąk do rąk hrabiów Potockich, jako wiano, w posiadanie ordynata Tomasz hrabiego Zamoyskiego, który żeni się z Marianną (Marią) Potocką, córką Maurycego Potockiego. Jednak w 1893 r. Znów zmienia właściciela. Dobra wiśnickie kupuje wówczas Maurycy Straszewski, profesor filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wkrótce kazuje się rozparcelować i sprzedać te dobra. W wyniku kolejnej reformy administracyjnej, przeprowadzonej w zaborze austriackim w 1867 r., zniesiono cyrkuły, a Szczepanów znalazł się w powiecie brzeskim.

W 1890 r. parafia szczepanowska obejmowała oprócz wymienionych u Długosza: Mokrzysk i Wokowic, jeszcze powstałe później wsie: Bucze, Rudy, Rysie, część Grądów, część Borka, część Jodłówki i część Cerekwi.
Centralnym ośrodkiem życia parafialnego był wciąż Długoszowy kościół pod wezwaniem św. Marii Magdaleny. Z czasem jednak okazał się on zbyt mały dla potrzeb parafii. Dlatego w 1911 r. z inicjatywy ówczesnego proboszcza szczepanowskiego, ks. prałata Szczepana Kosseckiego, przystąpiono do budowy nowego kościoła parafialnego obok Długoszowej świątyni. W latach 1911-1914 powstał więc nowy kompleks, w którym stary gotycki kościół spełniać zaczął jedynie rolę bocznej nawy. Autorem takiego rozwiązania architektonicznego, jak również projektu nowego kościoła, był słynny wówczas architekt, profesor Politechniki Lwowskiej- Jan Sas-Zubrzycki.

T. Szydłowski twierdził, że w efekcie realizacji tego projektu nastąpiło “... przytłoczenie starego kościoła nową budowlą znacznych rozmiarów. Sylweta i tło zabytku uległy przez to całkowitej zatracie, choć jego korpus zasadniczy pozostał nietknięty. Nie stoi on już jednak sam dla siebie, lecz tworzy jakby niepozorną przybudówkę, dziwaczną przyczepkę nowej masywnej i rozrosłej budowli, która przyległa na całej szerokości jego ściany północnej.”

Wydaje się, że z czasem przyzwyczajono się do wprowadzonych zmian. Obecnie rzeczą naturalną jest chyba fakt, że obie budowle, a więc: gotycki kościół Długosza i nowy kościół z XX w. tworzą jedną dość zgraną całość.

Przy budowie nowego kościoła zburzono też drewnianą dzwonnicę zczasów Długosza, która stała oddzielnie naprzeciw głównego wejścia, a także rozebrano nawę boczną, dostawioną w XVII w. Kościół wybudowany w XX w. jest w stylu neogotyckim, murowany, nie tynkowany, o charakterze bazylikowym. Od frontu wznosi się wysoka, strzelista wieża, pięciokondygnacyjna.

Budowla posiada sklepienia krzyżowo-żebrowe. Przy wejściu do zakrystii znajduje się portal kamienny z XVII w. ( z herbami Ostoja i Dębno), który został przeniesiony ze starego kościoła. Z zewnątrz świątynia ozdobiona jest bogatymi elementami architektury neogotyckiej i eklektycznej. Na wieży zawieszone są dwa dzwony: jeden z 1519 r., drugi z 1534 r. Wewnątrz, na ścianach obu kościołów jest kilka epitafiów.
Kiedy w 1914 r. ukończono budowę nowego kościoła, wybuchła I wojna światowa. 23.XI. w wyniku działań wojennych na linii Dunajca, wybuchy granatów wycofujących się wojsk austriackich wywołały pożar, który objął starą Długoszową świątynię. Nowa budowla ocalała w całości, spłonął natomiast dach i drewniany strop na Długoszowym kościele. Wypaliło się też całe zabytkowe urządzenie wnętrza: 4 barokowe ołtarze, konfesjonały, chór muzyczny i organy. Ocalały tylko przedmioty, które wcześniej oddano do Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie oraz brązowa chrzcielnica , przeniesiona przed pożarem do nowego kościoła. Gotycką świątynię odbudowano w latach 1925-27. Pracami kierował ówczesny wikariusz ks. Marcin Dybiec przy współpracy powstałego z tej okazji Komitetu Restauracyjnego. W 1924 r. nakryto prowizorycznie kościół, a w 1926 r. pokryto go “karpiówką”, odnowiono sklepienia i prezbiterium. W 1927 r. wykonano kasetonowy strop w nawie, potem zaś ponownie urządzono wnętrze.

26 maja 1930 r. nastąpiła konsekracja dobudowanego nowego kościoła, dokonana przez bpa Komara. W latach 1959-61 wykonane zostały malowidła ścienne przez M. Makarewicza. Ołtarz główny zrobiono według projektu J. Sas- Zubrzyckiego, na wzór tryptyku. W części środkowej znajduje się obraz św. Stanisława, obok figury św. Piotra i Pawła, po bokach sceny z życia św. Stanisława, a nad głównym obrazem widnieje orzeł piastowski. Na dole, w podstawie mensy ołtarza widoczne są cztery sceny biblijne, przedstawiające składanie ofiar Bogu.

Z lewej strony, między prezbiterium a nawą główną, usytuowana jest neogotycka ambona, pochodząca z 1920 r., ozdobiona płaskorzeźbami czterech Ewangelistów. W nawie bocznej po prawej stronie (kościół Długosza) umieszczono późnobarokowy ołtarz Matki Boskiej Nieustającej pomocy (XVIII-XIX w.), przeniesiony tu z kościoła parafialnego w Bochni; natomiast w nawie bocznej po lewej stronie znajduje się neobarokowy ołtarz Serca Pana Jezusa z 1925.

Poza wymienionymi zabytkowymi obiektami, które upamiętniają część św. Stanisława, na terenie parafii szczepanowskiej spotkać można wiele figur, związanych z kultem Świętego Męczennika.

Wszystko to świadczy o tym, że przez wieki kolejni właściciele Szczepanowa, jak i mieszkańcy parafii, żywili głęboką cześć dla św. Stanisława, chlubili się, że są Jego ziomkami, a swoje przywiązanie do Niego starali się okazać piastując historyczną tradycję oraz wznosząc rozmaite budowle sakralne. Stały się one swoistymi pomnikami kultu św. Stanisława i pobożności szczepanowskich parafian.